Op woensdag 15 december 2022 organiseerde de Stichting Samenleving, Landbouw en Natuur (SLN) een openbare informatiebijeenkomst op de Dairy Campus.

Op deze middag stelde de stichting zich zelf voor en deelde met de circa vijftig aanwezigen de antwoorden, die de stichting heeft gesteld aan de provincie naar aanleiding van de aanpak van de stikstofproblematiek.

De stichting is opgericht door enkele burgers die zich zorgen maken over de onderbouwing van het stikstofbeleid, de impact van het beleid op de plattelandssamenleving en de daadwerkelijke bijdrage aan natuurverbetering. Om helderheid te verkrijgen over dit onderwerp stelt SLN vragen aan wetenschappers, overheidsinstanties, beleidsmakers en politici.

Het initiatief is genomen in Fryslân, maar inmiddels zijn ook in Overijssel en Groningen groepen actief en zijn er plannen in andere provincies.

De initiatiefnemers in Fryslân zijn allen natuurliefhebbers, begaan met het plattelandsleven en hebben tevens affiniteit met de agrarisch sector

• Allard Andela: ex-beleidsmedewerker, kunstveehandelaar
• Jaap Boersma: Bankmedewerker, natuurdeskundige
• Minne Holtrop: Veehouder, boerderijrecreatie, agrarisch natuurbeheer
• Henri Prins: Onderzoeker Wageningen UR op gebied Beleid, Ondernemer en Milieu
• Gerben de Vries: Agrarisch Adviseur

 

Voorafgaand aan de eigenlijke vragen liet SLN het publiek de geschiedenis van het dossier zien. In 1990 is het beleid ingezet met als doel 50% van de ammoniakuitstoot door de landbouw te verminderen. De landbouw heeft die ambitie meer dan waargemaakt door 67% reductie te realiseren. De nieuwe opgave is om 74% van de oppervlakte stikstofgevoelige habitats te laten voldoen aan de daarvoor geldende KDW. Dat zou nog eens een forse reductie van de stikstof inhouden. In 2019 is dit bij wet vastgelegd. Die opgave was al enorm moeilijk voor de landbouw, maar in het regeerakkoord en gerechtelijke uitspraken is die nog eens flink aangescherpt door onder andere vervroeging van de datum en ter discussiestellen van emissiearme technieken en stallen.

Niet alleen voor boeren is het voorgenomen stikstofbeleid op zijn minst zorgelijk, maar dat geldt ook voor de burger en de consument. Naast giga-kosten (eenmalig 25 miljard voor uitkoop van boeren en daarbovenop jaarlijks een lagere nationale handelsbalans van 8 miljard euro) dreigt de burger te maken te krijgen met voortzetting van de snelheidslimiet, stagnering van de woningbouw, geen vakanties naar vliegbestemmingen of Waddeneilanden, verpaupering van het platteland, teloorgang van plattelandscultuur, en fors hogere prijzen voor de dagelijkse (op ecologische wijze geproduceerde) boodschappen. Gezien de nu al internationale tekorten aan voedsel door de oorlog in Oekraïne is er een reëel risico op verdere tekorten op de wereldmarkt. De toegang tot voedsel voor de allerarmsten in de wereld kan daardoor worden bedreigd. Gezien de zeer efficiënte veehouderij in Nederland, die zich grotendeels afspeelt op gronden, die zich niet lenen voor akkerbouw, en toepassing van kringlopen door algemeen gebruik te maken van reststoffen uit de humane voeding zal de foodprint van zuivelproductie toenemen bij verschuiving naar het buitenland. Het is de vraag of de burger zich dit alles realiseert.

Op de vragen naar de onderbouwing antwoordt de provincie dat er onder wetenschappers brede consensus is dat de natuur en biodiversiteit onder druk staan en dat NOx en NH3 belangrijke drukfactoren zijn. Er blijkt geen kennis te zijn over de effecten van stikstofemissiereducties door o.a. opkoopregelingen in het verleden, ordentelijke Ph metingen zijn niet uitgevoerd en de monitoring van natuurontwikkelingen is niet op orde.

Of de vraag of er ook natuurschade is ontstaan door andere invloeden dan stikstof en hoe deze schade zich verhoudt tot die door eutrofiëring door stikstof heeft de provincie zich niet uitgelaten.

Evenmin is onderzoek gedaan naar de sociaal-economische aspecten van het voorgenomen stikstofbeleid.

De provincie ondersteunt de ontwikkeling en toepassing van emissiearme technieken.

Het is voor de provincie onduidelijk wanneer natuurherstel op zal treden. Men verwacht ergens in de komende jaren er mee aan de slag te gaan. De monitoring wordt deels door vrijwilligers gedaan. Zij zijn nauwelijks geclassificeerd. Tot nu toe is er te weinig aandacht voor een onafhankelijke monitoring van natuurgegevens. Dit geldt ook voor de te volgen procedures en de systematiek bij die monitoring.

De aanwezigen waren, evenals SLN, ronduit verbijsterd door de antwoorden van de provincie.

Uit de antwoorden van de provincie concludeert SLN:

• Wetenschappelijke consensus; tegengeluiden worden genegeerd of niet serieus genomen
• Fryslân verschuilt zich achter het nationale beleid en verplichtingen uit Den Haag
• Geen antwoord op de vraag naar het relatieve belang van stikstof op de natuur
• De nulmetingen van NH₃– en NO_x-depositie lijken op orde (mits het Aerius-model deugt…)
• De nulmetingen van Ph, habitats en beschermde flora en fauna zijn ver onder de maat
• Er moet nog worden nagedacht hoe natuurontwikkelingen gemonitord zullen worden.
• Dat geldt ook voor procedures en kwaliteitsborging
• De provincie heeft geen flauw idee over de sociaal economisch gevolgen.
• Prioriteit om daar wel zicht op te krijgen lijkt te ontbreken; zo wordt het platteland in de steek gelaten!
• Er is geen zicht op welke termijn stikstofreductie vanuit de landbouw daadwerkelijk resultaat op zal leveren.
• Positief is dat de provincie zich wil inzetten voor emissie-arme technieken
• Desondanks dringt Fryslân niet aan een op heroverweging van de stikstofwet!

 

Naast conclusies heeft SLN ook aanbevelingen geformuleerd. Voor de regering luiden deze:

• Neem de gehele stikstofwet in heroverweging
• Ga uit van praktijkwaarnemingen, niet van discutabele modellen
• Maak werkbare wetten, goed voorbereid en met overzichtelijke neveneffecten
• Kom met realistische perspectieven voor boeren, plattelanders en stadsburgers
• Wees eerlijk naar de boer: doe geen beloftes die je niet na kunt komen
• Wees eerlijk naar de burger: verzwijg de consequenties voor het platteland niet
• Wees eerlijk naar de consument: ecologisch heeft zijn prijs; voedselprijzen 30% hoger
• Onderzoek de mogelijkheid 10% van scherpste habitatomschrijving te laten vallen
• Verander de stikstofwet door de bij vergunningverlening toe te staan dat er maximaal 1 mol/ha wordt overschreden in plaats van de huidige 0,005 mol/ha. [1]
• Omarm N-reductiemaatregelen via techniek, technologie en bedrijfsmanagement
• Decentraliseer het Natura2000-beheer

 

Voor de provincie:

• Dring er bij de regering op aan bovenstaande adviezen serieus te nemen
• Laat gevolgen voor de leefbaarheid op het platteland goed onderzoeken
• Breng je zaken op orde, zoals nulmetingen, inventarisaties en monitoring
• Zorg voor eerlijke informatie, niet alleen naar boeren, maar ook naar burgers
• Probeer verdere onrust, polarisatie en demonisatie te voorkomen.
• Straal visie, realiteitszin, betrouwbaarheid en rechtvaardigheid uit.
• Laat het bestuurlijk niet uit de hand lopen, zoals in een aantal andere dossiers

 

Via een schriftelijke enquête is het draagvlak van de aanbevelingen gepolst onder het aanwezige publiek. Hieruit bleek dat men het unaniem eens is met de aanbevelingen. Bovendien zijn in de enquete nog extra tips, aandachtspunten en aanbevelingen naar voren gekomen:

• Leg contact met STAF
• Een goede middag, volgende keer graag iets minder spreektijd.
• Wat ìs eigenlijk natuurkwaliteit? Valt daar boerenland ook niet onder?
• Van een specialist bodem water en bemesting met 20 jaar ervaring, nu adviseur veenweide-problematiek een advies: spreek concrete zaken af voor een vervolg en maak een stappenplan.
• Probeer meer media-aandacht te krijgen+ vragen en antwoorden breder uitrollen.
• Probeer provincie en landelijke overheid publiekelijk te laten reageren
• Respect en waardering voor jullie inzet!
• Probeer via alle mogelijke opties de SLN-visie kenbaar te maken.
• We kunnen met onze boeren wat er mis is met microbiologie herstellen
• Positieve middag
• Wat gebeurt er met vrijgekomen land?
• Geef subsidie aan boeren voor natuurbehoud en NIET meer aan Fryske Gea en Staatsbos.( deze maken er een grote wildernis van )
• Er heerst een linkse agenda die gebaseerd is op fabeltjes.
• Stem links!, bv. BBB
• KDW aanpassen, PAS-probleem oplossen!!, NH₃ is niet NO_x
• Prima initiatief!
• Stuur aub dit nieuws de wereld in
• Ga te werk zoals de MOB doet: rechtszaken aanspannen, bv rechtsgeldigheid van Aerius
• Maak het tastbaar voor de “gewone” man. Zoals met dat hondentoilet.
• De boodschap moet op de politieke agenda!
• Mobiliseerde periferie. Laat die ook hun geluid horen! Nu kunnen ze ècht wat voor hun klanten betekenen!
• Werk samen met Agrifacts
• Neem contact op met Aalt Dijkhuizen. Die heeft goeie ingangen.

 

Van deze bevindingen is ook een PDF beschikbaar: Fryslân geeft antwoord!.

Als klapper op de vuurpijl kreeg Cees de Boer het woord. Hij liet aan de hand van vele voorbeelden zien dat het vele beweringen vanuit de overheid en de natuurlobby niet kloppen en eenzijdig worden belicht.

Een paar highlights uit zijn presentatie:

• Bodemverstoringen leiden tot versnelde afbraak van organische stof, waarbij tientallen tot honderden kg stikstof per ha gemineraliseerd worden. De overheid houdt deze belangrijke bron buiten beeld (Universiteit van Antwerpen deed proeven in Drenthe (2010-2014)). Wensnatuurtuinieren genereert extra N
• Proef in Dwingelerveld toont aan dat bij 4 boeren NH3 emissie buiten een straal van 50 meter niet meer meetbaar is. Voor 1 bedrijf was die grens 400 meter (WUR)
• Pinguïnkolonie toont aan: effect van NH3 op korte afstand van ca 500 m benedenwinds (Prof. Lindeboom). Sterke hoogveenontwikkeling! Opmerkelijk, want Nederlandse ecologen menen dat NH3 slecht is voor veen.
• Ganzenslaapplaatsen in Fochteloërveen zorgen voor een extra belasting van 14-95 kg N/ha
• Cees constateert een groot verschil in normen nitraatconcentratie. EU-norm grondwater 50 mg/l. Inkomend water via Rijn en Maas bevat ca 6 mg/l. KRW-norm Nederland voor agrarische afwatering is 1,3 tot 2,8 mg/l. In Duitsland is dat 11,3 en in België 4,0
• KRW metingen van agrarisch grondwater mede gebaseerd op niet-agrarisch gebruik. Hondentoilet in Nijmegen, groenperkje in centrum van Zwolle, villawijk in Bilthoven

 

Een paar interessante links:

Landbouwpraktijk en waterkwaliteit op landbouwbedrijven aangemeld voor derogatie in 2020 (rivm.nl)

Landbouw óók aan de lat voor nitraat uit de stad – Stichting Agrifacts

[1] 0,005 mol/ha komt overeen met de hoeveelheid stikstof in 4 konijnenkeuteltjes per jaar op een voetbalveld. 1 mol/ha is de stikstofexcretie van een konijn van 5 dagen op een voetbalveld!