Schaapskooi Mergelland

Op een steenworp afstand van de Belgische grens in het Limburgse dorp Epen, in het mergellandschap, ligt het fraaie bedrijf van de familie Lardinois. Het bedrijf wordt gerund door Ger, Ellis en Janine Lardinois met enkele medewerkers. Er staat een grote schaapskooi voor ruim 1100 ooien met in het vroege voorjaar ruimte voor 1500-2000 lammeren. Bij het bedrijf horen verder een boerderij camping, enkele vakantiewoningen, een wolwinkel en verkoop van eigen lamsvlees.

De kracht van het bedrijf zit hem in de combinatie van de verschillende bedrijfstakken die elkaar aanvullen en versterken. Het bedrijf heeft 40 hectare grond in eigendom en beheerd al met al 1000 hectare natuur.

Ontstaan dorp Epen in Mergelland
Janine: ‘’Epen is een dorp dat waarschijnlijk ergens in de vroege middeleeuwen is ontstaan rondom een leengoed en herenhoeve, het Eperhuis. Dat gebied was in de vroege middeleeuwen privé-eigendom van de Karolingische koningen. In 1056 schenkt de Duitse Keizer Hendrik IV goederen ‘in villa Apensis’ aan de abdij van Burtscheid. Het Mergelland, soms ook Krijtland genoemd, is een gedeelte van Nederlands Zuid-Limburg dat zijn naam ontleent aan de aanwezigheid van mergel en dat bekend is vanwege het heuvellandschap, het aanwezige natuurschoon en een aantal pittoreske dorpen en gehuchten.

Epen behoorde samen met de nabijgelegen dorpen Mechelen en Wahlwiller tot de enige Nederlandse plaatsen die ooit tot het Hertogdom Limburg hebben behoord. Na de Middeleeuwen heeft de omgeving veel te lijden gehad van oorlogshandelingen en van rondtrekkende bendes gedeserteerde soldaten. Er heerste veel armoede. De armoede is waarschijnlijk ook een van de redenen dat er zoveel vakwerkgebouwen zijn blijven bestaan’’.

Historie bedrijf en kudde
‘’Schaapskooi Mergelland in Epen, nu in eigendom bij de familie Lardinois, begon in 1991 op natuurlijke wijze de natuur te beheren met een kudde van 50 Mergellandschapen. Mijn grootouders hadden een gemend bedrijf met ongeveer 30 melkkoeien en enkele tientallen schapen. Mijn ouders zagen echter meer toekomst in de schapenhouderij voor landschap- en natuurbeheer. Ondanks de grote moeilijkheden tijdens de MKZ- crisis in 2001 bleef de kudde van ons bestaan. De kudde is anno 2023 doorgegroeid tot circa 3000 stuks. Dit streekeigen schapenras is meer dan geschikt om kalkgraslanden te beheren.’’

Het Geuldallam
‘’Een gedeelte van de Mergellandschapen wordt gedekt door een Suffolk ram. Het geboren lam heeft de eigenschappen van wat wij noemen, het Geuldallam. De lammeren kenmerken zich door hun opvallende gevlekte vachten, donkere koppies, hebben een hogere groeisnelheid en een zwaarder karkas. Daarmee waren we er nog niet, er was ook een uitgekiende marketing strategie nodig. Meesterslager Lebouille uit Valkenburg bracht het Geuldallam als delicatesse op de spijskaarten bij sterren restaurants, onder andere kasteel Vaalsbroek in Vaals en nog een flink aantal eetgelegenheden.’’

Waarom en hoe begrazen met schapen?
‘’Schapen hebben gouden pootjes, dat was vroeger een veel gezegde uitspraak. Begrazing met schapen heeft een gunstig effect op de structuurvariatie, de soorten samenstelling en de ontwikkeling van de vegetatie.

In het kader van landschapsbeheer is van oudsher een belangrijke rol voor het schaap weggelegd. Maar ook bedrijfseconomisch bezien is begrazing met schapen interessant. De kosten van maaien en afvoeren zijn beduidend hoger dan van begrazing, en dat terwijl met begrazing een beter resultaat kan worden bereikt. In gezamenlijk overleg met opdrachtgevers ontwikkelt Schaapskooi Mergelland beheers- en uitvoeringplannen waarin wensen en doelstellingen optimaal worden verwezenlijkt. Vanuit onze Schaapskooi in Eperheide bij Epen (Zuid- Limburg) runnen pa Ger en ik als landschapsbeheerders ons schapenbedrijf.

In de Schaapskooi huizen in de wintermaanden (januari tot maart) ruim 1100 ooien, die daar hun lammeren krijgen. Gedurende de overige maanden van het jaar worden de schapen ingezet voor het beheer van (natuur)terreinen en van stedelijk groen. Schaapskooi Mergelland richt zich op een natuurlijk en actief landschapsbeheer van natuurterreinen en half natuurlijke landschappen (waaronder kalkgraslanden), maar ook op het beheer van bijvoorbeeld waterbuffers en stedelijk groen voor de overheid, terrein beherende organisaties als b.v. Staatsbosbeheer, bedrijven en particulieren.​

Schaapskooi Mergelland beheert tevens de kuddes op de Brunssummerheide en Sint Pietersberg voor natuurmonumenten. Schaapskooi Mergelland maakt gebruik van drie soorten schapen namelijk: Mergellanders, Schonebekers en Suffolks. Door de herders en natuurlijk niet te vergeten de hard- werkende honden worden deze schapen met liefde gehoed.’’

Het Gulpdal
‘’Het Gulpdal is ongelijkmatig opgebouwd. De oostelijke hellingen zijn vaal steil. Op deze hellingen liggen kalkgraslanden en mooie gemengde hellingbossen van eik, haagbeuk, es en berk met zoete kers. Terwijl de westzijde van het Gulpdal eerder vlak glooiend is.

Boven aan de hellingen bevinden zich schrale graslanden met planten als voorjaarszegge, grasklokje, echte sleutelbloem en duifkruid. In het vochtige dal groeien typische planten zoals zilverschoon, kruipende boterbloem, koekoeksbloem en dotterbloem. Deze doen het goed op de natte weiden. Op plaatsen waar de mergel aan de oppervlakte komt, komen er orchideeën voor zoals de bruine orchis en de mannetjesorchis. In het Onderste bos grenzend aan de Eperheide wordt getracht een brem- heide vegetatie te ontwikkelen.’’

Certificaat Cittaslow 2018

‘’Als bedrijf komen we graag positief en kwalitatief hoogstaand in de aandacht. Die aandacht is belangrijk voor de toeristische en culturele kant van ons gebied en bedrijf. Het is dan ook leuk als die aandacht wordt beloond met een certificaat ‘’Cittaslow’’ Cittaslow staat voor ‘het goede leven’. Samen met een aantal andere ondernemers zijn we officieel benoemd tot ambassadeur omdat we hebben aangetoond dat we de Cittaslowfilosofie reeds uitdragen. De waarden die passen bij de Cittaslow gedachte maken onderdeel uit van onze identiteit en uitstraling van ons gebied. Het zijn de ondernemers en de inwoners die met het keurmerk Gulpen-Wittem tot een Cittaslow-gemeente maken. Onze slogan is: “Schaapskooi Mergelland creëert natuurwaarden in natuurgebieden en stedelijk groen. Dit doen zij door het realiseren van een duurzaam begrazingsbedrijf met schapen, ingebed in maatschappelijke belangen als mens, milieu en dierenwelzijn. Begrazing met schapen heeft een gunstig effect op de structuurvariatie, de soortensamenstelling en de ontwikkeling van de vegetatie.””

Scannen op drachtigheid
‘’In de herfst na de dekperiode scannen we alle ooien op drachtigheid. Aan de hand van de drachtigheidstest verdelen we ze in een groep guste ooien, ooien waarvan we één lam verwachten en een groep met twee lammeren of meer. Bij de groep guste ooien wordt nog weer een ram bijgevoegd. De twee andere groepen worden apart gehouden vanwege voeding en te verwachten extra benodigde ruimte na het lammeren. Door te werken met verschillende kleurstrepen kunnen ze hierna op een gewenste plek worden geselecteerd.’’

Werkzaamheden
‘’Ik heb lange werkdagen maar die zijn goed vol te houden omdat ik het leuk en boeiend werk vindt. Ik doe de personeelsplanning, wie hoedt b.v. de kuddes, het regelen van de voederwinning, aankoop voer, de administratie en invallen voor herders die een vrije dag hebben of uitval door ziekte.

Natuurlijk hebben we ook te maken met de beheerplannen voor de verschillende te begrazen gebieden. Daarbij is er ook gekeken welke van de drie rassen het meest geschikt voor welk gebied. We zorgen er ook voor dat de kuddes regelmatig afwisselend in frisse weiden komen ter preventie van maag-darmwormbesmetting. Zondagmiddag zijn er meestal een paar vrije uurtjes.’’

Welke bedreigingen en kansen in de toekomst
‘’We hebben een veelzijdig bedrijf en proberen zoveel mogelijk opties open te houden. Mogelijke tegenslag bij de ene tak kunnen we dan opvangen door eventuele meevallers in een andere tak. Wat betreft de begrazingsprojecten is het moeilijk het bedrijf daar op te baseren. Ze zijn voor een periode van 3 tot 5 jaar. Op het moment dat iemand onder de pachtprijs zakt, stopt de begrazingsovereenkomst.

Het is jammer dat er niet altijd naar de begrazingskwaliteit wordt gekeken. Het houdt je echter wel scherp en alert. Op dit moment zijn we met een nieuw project bezig, namelijk wolmest. Wolmest hebben we ontwikkeld omdat de wol niet meer wordt afgenomen De wol wordt in een uitgebreid proces verwerkt tot een mestkorrel. Naast stikstof bevat wolhaar ook kalium, fosfaat en magnesium. De werking gedurende het groeiseizoen stimuleert het bodemleven, verbetert de bodemstructuur, vergroot de wateropslagcapaciteit en is goed voor natuurlijke afweer tegen slakken en woelmuizen. Volop uitdagingen!”